Sowa
Wszyscy znamy tego ptaka, choć nie każdy miał okazję go zobaczyć. Czy zastanawialiście się kiedyś jakie gatunki sów możemy spotkać w naszym kraju? Spośród wszystkich należy wymienić tj: płomykówkę, Sowę śnieżną, puszczyka mszarnego i uralskiego, sympatyczną uszatkę, sowę błotną, jarzębatą, pójdźkę, włochatkę, syczka, najmniejszą sóweczkę i największego przedstawiciela puchacza. Dziś jednak opowiem Wam o sowie która możecie spotkać najczęściej w naszych lasach- puszczyka. Nie muszę dodawać, że oczywiście wszystkie sowy w naszym kraju podlegają ochronie gatunkowej. Sowy są nietypowymi ptakami – dlaczego? Posiadają kilka cech, które tworzą z nich idealnych nocnych łowców. Pierwszą i chyba najważniejszą jest o czy mogliście nie wiedzieć, zdolność do bezszelestnego lotu. Faktycznie, biorąc pod lupę pióro sowie (lotki) oraz dla porównania np. myszołowa dostrzeżemy, iż krawędzie pióra sów są piłkowane. Pozostałe ptaki drapieżne takiej budowy nie posiadają. Charakterystyczne wcięcia w piórach minimalizują zawirowania powietrza podczas ruchu skrzydeł, dosłownie tnąc je w przestrzeni uwalniają z charakterystycznego odgłosu „trzepotu”. To nie koniec, stopy również posiadają delikatne pierze. Wszystkie sowy charakteryzuje tzw. kryptyczność, czyli idealne maskowanie się w świetle dziennym (barwy upierzenia). Wzrok sów też jest specyficzny. Oczy sów (w przeciwieństwie do większości innych ptaków) są zwrócone do przodu, podobnie jak u człowieka, w wyniku czego pole widzenia lewego i prawego oka częściowo nachodzi na siebie. Umożliwia to sowom, widzenie w przedziale 110 st. przestrzenne jakby 3D. Człowiek widzi w zakresie 180 st.
W odróżnieniu od innych ptaków sowy mają stosunkowo ograniczony kąt widzenia, co rekompensują sobie możliwością obrotu głowy o 270 stopni. Dodam, iż oczy sów są stosunkowo duże zajmując średnio 10-5% wagi ciała, a źrenica może się wyjątkowo mocno rozszerzać. Ze względu na dalekowzroczność, by wiedzieć co dzieje się w najbliższej okolicy ich ciała sowy posiadają przy dziobie bardzo czule pióra czuciowe. U sów prowadzących typowo nocny tryb życia zdecydowanie słuch zastępuje oczy. Uszy nie posiadają budowy zewnętrznej, przykrywają je jedynie pęki piór. To co przypomina uszy zewnętrzne, nie ma z nimi nic wspólnego. Słuch sów jest wielokrotnie czulszy niż słuch człowieka, co pozwala im zlokalizować ofiarę prawie w całkowitych ciemnościach, wśród gęstych roślin, bądź pod warstwą śniegu. Koncentrycznie ułożone pióra wokół haczykowato zakończonego dzioba (co świadczy ze mamy do czynienia z drapieżnikiem), zwane skrótowo szlarą działają jak talerz satelitarny, potęgując docierające sygnały dźwiękowe. Zbudowane są ze zrogowaciałego naskórka ostre jak brzytwa, samoostrzące się szpony sów są wąskie i mocno zagięte by precyzyjnie chwytać ofiary. Jeżeli atak sowy jest celny, a zazwyczaj jest, wówczas ofiara zwykle nie ma szans i ginie w jednej chwili. Tyle pokrótce o budowie sów. By przybliżyć ich behawioryzm, należałoby poświecić temu całą serię opowiadań. Tym razem skupimy się na złożeniu własnej sowy z papieru. Wektory są wyjątkowo proste, zatem do dzieła.
>
Murarka ogrodowa - dzika pszczoła
Nie tylko pszczelarze, ale i każdy z nas doskonale wie, jak ogromne znaczenie w życiu przyrody, nas samych mają pszczoły. Biolodzy obliczają, że bez pszczół ludzkość przetrwa najwyżej 10 lat. To szokujące ale prawdziwe. Wyobraźmy sobie - bez pszczół nie dochodzi do zapylenia kwiatostanów, nie powstaną owoce, a ilość pokarmu na świecie drastycznie spada. Aż strach pomyśleć, ile w realiach takiej wizji będzie nas kosztowało chociażby jedno zwyczajne jabłko. Już dziś naukowcy usiłują dociec przyczyn masowego znikania pszczół. Być może wpływ na ten stan rzeczy mogą mieć np. zaniechanie produkcji pastewnych roślin motylkowych i zastępowanie ich uprawami zbóż i roślin okopowych, pojawiające się i coraz powszechniejsze uprawy roślin genetycznie modyfikowanych, nękające pszczoły roztocza, pestycydy i chemizacja rolnictwa, sieci telefonii komórkowej czy likwidacja pasiek ze względów ekonomicznych.
Głównym zapylaczem są pszczoły miodne i to one wykonują największą robotę. Niedobory, które jednak mogą powstawać w tej puli, są uzupełniane przez dzikie pszczoły. W Polsce mamy ich około 450 gatunków. Liczebność tych owadów również spada przez np. bezmyślne wypalanie traw (larwy zimują w trzcinach, ziemi etc.).
Dzisiaj kilka słów o ciekawej pszczółce. Jest nią murarka ogrodowa (Osmia rufa). Rodzaj murarka (Osmia) liczy w Polsce 18 gatunków. Są to pszczoły posiadające zdolność murowania gniazd i zbierania pyłku na dolną stronę odwłoka. Murarka jest dość powszechna na terenie całego kraju. Swoje loty rozpoczyna już w pierwszej połowie kwietnia, a kończy w czerwcu. Okres ten pokrywa się z czasem wiosennego kwitnienia większości roślin w naszych ogródkach. Murarka jest pszczołą inną niż znane nam powszechnie, ponieważ w naturze najchętniej zakłada swoje gniazda nie w ulach, ale w pustych łodygach roślin baldaszkowatych, trzcinie pospolitej, a także różnego rodzaju otworach wygryzionych przez inne owady lub szkodniki drewna (właśnie w tym surowcu). W takiej trzcinie murarka buduje ok. 7-15 poprzecznych apartamentów, w których gromadzi pyłek i składa pojedynczo jaja (w ciągu sezonu jedna samiczka składa do 30 jajeczek). Powstałe gniazda mają zatem charakter liniowy, w których składanie pokarmu rozpoczyna się od końca kanału i postępuje ku otworowi wejściowemu. Każdy segment zostaje następnie zamurowany mieszanką błota, gliny. Do jednego segmentu, aby zapełnić go całkowicie, pszczoła musi wrócić średnio 30-40 razy. Jest zatem co robić. Dlatego nie zapominajmy przy słodzeniu herbaty łyżeczką miodu lub gdy zacznie nam coś wiosną brzęczeć koło ucha, jak ważne ogniowo stanowią te niewielkie stworzenia.
Kraska
Gatunek ten możemy spotkać w literaturze pod kilkoma hasłami, jako: kraska zwyczajna, kraska pospolita czy siwka. Ptaki te żyją niemal w całej Europie, ponadto w Azji, na Bliskim Wschodzie i w Afryce. Spoglądając na barwnego samca i samicę, dostrzeżemy brak różnic w ich upierzeniu. Ten (wielkości kawki czy sójki) ptak charakteryzuje się krępą budową ciała i zaokrąglonymi skrzydłami. Dziób jest czarny, a głowa i kark są niebieskie z domieszką seledynu. Spód ciała ma kolor niebieskoszary, natomiast grzbiet (płaszcz) i barkówki - barwa rdzawa lub brązowo-czerwonawa. Skrajna para sterówek jest kilka milimetrów dłuższa i wystaje z obrysu końca ogona (co zaobserwujecie w składanym modelu). Wiosną upierzenie kraski jest jaśniejsze i ma intensywniejsze barwy niż jesienią, kiedy to ptaki te opuszczają swoje miejsca lęgowe. Młode są znacznie mniej kontrastowe. Rzuca się w oczy brak koloru niebieskiego na głowie i tułowiu, choć przypominają dorosłe ptaki sylwetką i brązowym grzbietem (prawdopodobnie cecha ochronna). Wystraszone pisklęta kraski zwyczajnej wymiotują śmierdzącym pomarańczowym płynem. Ma on za zadanie informować ich rodziców o potencjalnym zagrożeniu. Gatunek ten żyje w opuszczonych gniazdach, szczelinach skalnych oraz w dziuplach. Ten rzadko spotykany wędrowny ptak podróżuje w przedziałach czasowych IV - V i VIII – IX. W Polsce kraska jest najczęściej widywana w południowej Lubelszczyźnie, Równinie Kurpiowskiej i Mazurskiej, na Podlasiu, w Puszczy Kozienickiej i Białej oraz w Kotlinie Sandomierskiej. Ptak jest raczej mało płochliwy. Często swoje gniazda zakłada blisko ruchliwych ulic lub w pobliżu zabudowań człowieka. Odzywa się charakterystycznym szorstkim „rak, rak”. Konstrukcja orgiami prosta w budowie, dlatego zachęcam do zabawy wszystkich.
Dudek
Zjawiskowy pierzasty czub na głowie (rozwijany i zwijany niczym wachlarz), charakterystyczna sylwetka, a przede wszystkim silnie kontrastowe barwy: rdzawo-pomarańczowa oraz czerń i biel - sprawiają, że dudka nie można pomylić z żadnym innym krajowym ptakiem. W Polsce spotkamy go we wszystkich regionach, zarówno na niżu, jak i w niższych częściach gór, jednakże występuje nielicznie. Większe skupiska dudka spotkamy na Podlasiu, Mazurach, Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim oraz nad środkowym Bugiem. Samica z wyglądu jest troszkę mniejsza od samca, ma upierzenie o bardziej stonowanych barwach. To brak dymorfizmu płciowego, czyli słabo widoczne różnice w wyglądzie, budowie osobników. Charakterystyczny dla tego ptaka i najbardziej znany prócz wyjątkowej rdzawej barwy jest czub. Zostaje on nastroszony przy starcie, lądowaniu w okresie godowym lub w celu odstraszenia potencjalnego intruza. Pokarm dudków stanowią drobne bezkręgowce, głównie owady, larwy i poczwarki wyciągane długim dziobem z ziemi. Na koniec obalimy jeden z mitów tego gatunku. Uważa się, że dudki to straszne brudaski, o czym świadczy nie raz nieciekawy odorek z dziupli. Otóż nie jest tak, jak powszechnie się myśli. Zaniepokojone i wystraszone pisklęta dudka wystrzeliwują z gruczołu kuprowego silnie cuchnącą, brunatną ciecz nawet na wysokość 50 cm. Faktycznie ma ona nieprzyjemny zapach. W ten sposób młode skutecznie chronią się przed intruzami (nawet przed drapieżną kuną).
Ważka
Husarz władca (Anax imperator) to gatunek ważki różnoskrzydłej z rodziny żagnicowatych. To jedna z największych ważek występujących w Europie Środkowej. Spotkasz ją nad zbiornikami wód stojących z gęstą roślinnością. Na naszym terenie występuje w okolicach starorzeczy Uroczyska Czeszewski Las tj. na północ od Jarocina. Jej kolor to barwna kompozycja jasnej zieleni z elementami błękitu. Posiada potężne skrzydła o dł. 45-52 mm, z pomocą których pokonuje znaczne dystanse - dlatego spotkasz ją również z dala od zbiorników wodnych. Bez wątpienia nie pomylisz jej z innym przedstawicielem tego gatunku. Obserwując majestatyczny lot patrolowy owada nie ma się wątpliwości, że to jedyny „imperator” oblatywanego terenu. Aktywność ważki nasila się w miesiącach od czerwca do sierpnia. Jaja są składane do wnętrza żywych roślin wodnych (często również ich szczątków). Po ok. 2–3 tygodniach z jaj wylęgają się larwy, które po okresie zimy przeobrażają się w postać dorosłego owada (tzw. imago)..
Żółw
Żółwie występują od dawien dawna, a ich najstarsze szczątki pochodzą sprzed blisko 200 mln lat. Jest to stosunkowo nieliczny rząd gadów (obecnie ok. 245 gatunków), z czego 1/3 jest zagrożona wyginięciem. Przyczynił się do tego człowiek, głównie przez osuszenie terenów podmokłych, wybieranie jaj oraz ruch samochodowy. Dawniej panował również przesąd ludowy mówiący, że trzymanie w oborze żółwia zapewnia pomyślną hodowlę zwierząt gospodarskich.
Choć nasze origami przedstawiają sylwetkę żółwia morskiego, reprezentowanego przez współcześnie żyjący gatunek o nazwie Caretta - to w poniższym opisie skupimy się na przedstawicielu występującym w Polsce - rodzimym żółwiu błotnym. To jedyny rodzimy gatunek żółwi występujących w naszym kraju. Utrzymuje również pozycję jako jednego z najrzadszych gatunków w Polsce. Przez cały rok wokół ich stanowisk na powierzchni ok. 12 ha nie można przeprowadzać robót melioracyjnych, wycinek oraz przebywać w miejscach ich występowania. W okresie od 1 lutego do końca sierpnia obszar chroniony jest powiększany dodatkowo o ok. 20 ha. Żółw błotny w środowisku naturalnym przy sprzyjających warunkach przeżywa 100 lat. Jest gatunkiem nizinnym, a jego środowiskiem jest woda. Opuszcza ją tylko samica w okresie składania jaj. Żółwie błotne zamieszkują nieduże, zarastające jeziorka, często wodne oczka leśne, bagna i starorzecza. Jest drapieżnikiem żyjącym pod wodą - dlatego ciężko go dostrzec w ciągu dnia. Nad wodą wśród roślin wystają jedynie jego nozdrza i oczy. Zjada owady wodne i ich larwy, ślimaki, małże, kijanki, żaby oraz małe ryby. Żółw znosi długotrwały post, ale w okresach aktywności jest bardzo żarłoczny. Łapie zdobycz i żywi się nią bezpośrednio pod wodą. Ochroną ścisłą został objęty w 1935 roku. Wpisano go również do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt z kategorią zagrożenia EN (gatunek bardzo wysokiego ryzyka, zagrożony wyginięciem). Od momentu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej żółw błotny podlega dodatkowo chroniącej go Dyrektywie siedliskowej (numer 92/43/EWG).
Wiewiórka
Wiewiórka pospolita zwana inaczej „rudą” występuje na terenie całej Polski (jest pospolita w Europie). Jej kolory wahają się od rudego do ciemnobrązowego (w Karpatach brunatne, szare).
Kolor zmienia się zimą, kiedy to szata (kolor futra) przyjmuje odcień bardziej popielaty. Charakterystyczne pędzelki sierści na uszach oraz długi puszysty ogon to znane wszystkim elementy budowy ciała, po których nie pomylisz jej z żadnym innym zwierzątkiem. Ciekawostką jest fakt, że mimo iż wiewiórki linieją dwa razy w ciągu roku, to dłuższe włosy na uszach oraz ogonie zmieniane są w tym okresie tylko raz. Wiewiórki zamieszkują chętnie dziuple i gniazda ptaków lub budują je same. Najchętniej występują w lasach liściastych, mieszanych i iglastych, ale spotkasz je również licznie w parkach i ogrodach. Te rude zwierzątka najczęściej zjadają nasiona drzew iglastych oraz orzechy. Nie pogardzą również pędami, grzybami, owocami, a i tłustym owadem, jajami i małymi pisklętami. Wiewiórki samotnie na wolności żyją z reguły ok. 5 lat. Jedynie w okresie rui, trwającej od lutego aż do końca lipca, samce wkraczają na obszary zajmowane przez samice i rozpoczynają intensywne zaloty przejawiające się między innymi długimi gonitwami wśród koron drzew, które tak często możemy zaobserwować w parkach miejskich. Przy ewolucjach i skokach ogon pełni ważną rolę. Jest niczym sterówka nadając tor skoku (prawie lotu). Pomimo jej sympatycznego wizerunku, musimy jednak pamiętać, że wiewiórka ruda jest gatunkiem, który może przenosić wściekliznę.
Ruda nie ma spokojnego życia. Jej konkurentką jest wiewiórka szara (poch. z Ameryki Płn.), która na skutek przeprowadzonych przez człowieka introdukcji (wprowadzenie gatunku na obszarach, na których wcześniej on nie występował) pojawiła się między innymi w Anglii oraz we Włoszech. Wiewiórkom szarym wystarcza 15 lat od momentu pojawienia się na danym terenie, by zastąpić populację rudych w 100%. Wiewiórki szare są nosicielami niegroźnego dla siebie, ale zabójczego dla ich rudych sióstr wirusa, u których śmiertelność osiąga 100%. Przypominamy, że w Polsce gatunek rudej wiewiórki podlega ochronie.
Choinka
Okres grudniowy to czas przygotowywania się chrześcijan do świąt Bożego Narodzenia. Nieodłącznie podczas unoszącymi się w powietrzu zapachami dań Wigilijnych niemal w każdym domu poczujemy zapach żywicy i olejków lasu, a dokładniej drzewka bożonarodzeniowego.
Sama tradycja ma kilka źródeł. Najczęściej jednak zahacza o dzieje misyjne Św. Bonifacego nawracającego na początku VIII w pogan. Nie zmienia to jednak faktu że w wielu kulturach drzewko (zwłaszcza iglaste), jest uważane za symbol życia i odradzania się, trwania i płodności. Tradycja ozdabiania choinek narodziła się w Alzacji, gdzie do domów wstawiano drzewka i ubierano je naturalnymi ozdobami (z papieru i jabłek). Wielkim zwolennikiem tego zwyczaju był Marcin Luter, który zalecał spędzanie świąt w domowym zaciszu. Choinki więc szybko stały się popularne w każdym niemalże domu. Wystrojone drzewka świerków lub jodeł czy sosny, pierwotnie wiązane z przedchrześcijańską tradycją ludową i kultem wiecznie zielonego drzewka, obecnie są już nieodłączną ozdobą w czasie świąt Bożego Narodzenia.
Metod ozdabiania tego zielonego symbolu jest chyba tyle ile ludzi na świecie. Każdy robi to na własny niepowtarzalny styl i charakter. Wśród kolorowo ozdabianych szklanych bombek, mieniących się światełek (czasem świeczek), znajdziemy zapewne pierniki, malowane ręcznie figurki, różnego rodzaju ozdoby papierowe oraz elementy naturalne tj. jabłka, orzechy, pomarańcza etc.
Na koniec pragnę wszystkich zachęcić do praktykowania tej pięknej tradycji razem ze swoimi rodzinami, przyjaciółmi bo kiedy jak nie w tym magicznym okresie jesteśmy w stanie odetchnąć, spotkać się z bliskimi, porozmawiać i zacisnąć oplatające nas więzi, a tym którzy znajdą trochę czasu zapraszam do przygotowania własnego drzewka z papieru.
Łabędź
Łabędź niemy jest gatunkiem dużego wędrownego (w Polsce średnio wędrowny często zostaje na zimę) ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych i podrodziny gęsi. Ma bardzo dobry słuch i wzrok. Gatunek jak określa go jego nazwa większość czasu pozostaje niemy. Dorosłe samce zależnie od sytuacji potrafią syczeć, prychać, a czasem nawet gwizdać. Jego przeloty są najczęściej notowane w miesiącach: marzec-kwiecień oraz wrzesień-grudzień. Zimuje w Europie, Afryce północnej oraz środkowej i południowej Azji. Patrząc na jego okazałe kształty nie trudno się domyśleć, że potrzebuje on ogromnej mocy by oderwać korpus niczym boing z powierzchni ziemi – ale robi to jednak z ogromną gracją. Te ptaki aby wzbić się w powietrze potrzebują wyjątkowego pasa startowego (zbiornika wodnego), na którym wykonują kilkudziesięciometrowy rozbieg.
Dorosły łabędź niemy może mieć ponad 25 tysięcy piór, z czego aż 20 tysięcy znajduje się na szyi (posiadającej 25 kręgów). Jego upierzenie jest białe, dziób pomarańczowy zakończony czarnym tzw. „paznokciem”. Zaciemnienie zachodzi do oczu. Młode tzw. brzydkie kaczątka (przedstawione w baśni H. Ch. Andersena) posiadają do 3 roku życia szarawe upierzenie. Dorosłe osobniki spotkasz często przy parkowych stawach lub nad większymi zbiornikami (zimą nawet nad morzem) kiedy to płynąc wyginają charakterystycznie szyję. Skrzydła są wówczas uniesione ku górze tworząc rodzaj jakby peleryny. Swoje gniazda budują w trzcinach oraz miejscach trudniej dostępnych (rzadziej na lądzie). Jaja (5-8 szt./rok) wysiadywane są przez okres 35 dni tylko przez samicę. W tym czasie samiec pozostaje w pobliżu broniąc w razie potrzeby gniazda. Pisklęta są zagniazdownikami. Opiekują się nimi zarówno samce jak i samice. Zdolność do lotu uzyskują po około 4 - 5 miesiącach. Pokarm łabędzi stanowią głównie rośliny, ale ze sporym dodatkiem małż, ślimaków i larw owadów. Pamiętajmy aby latem kiedy ptactwo wodne ma pod dostatkiem sporą ilość pokarmu, nie dokarmiać ich. Jest to najczęściej popełniany błąd jaki obserwujemy wśród ludzi. Ich naturalnym wrogiem są głównie duże drapieżniki. Łabędź niemy jest bardzo silnym ptakiem, a zaniepokojony lub zaatakowany broni się. Może mocno zranić, a nawet połamać kości swojemu oprawcy.
Nietoperz
Nietoperz - tzw. rękoskrzydłe (Chiroptera) - tworzą liczny rząd ok. 1100 gatunków (17 rodzin zgrupowanych w dwóch podrzędach: owocożernych i owadożernych). Ciekawostką jest to, że trzy gatunki z Ameryki Południowej odżywiają się krwią ptaków i ssaków. Przeważająca część tych zwierząt aktywna jest dopiero nocą. Charakterystyczny jest widok nietoperzy zwisających podczas odpoczynku głową w dół. Umożliwiają im to specjalnie skonstruowane tylne kończyny. Przednie połączone są błoną lotną. Ich podstawowym zmysłem podczas lotu i zdobywania pokarmu jest słuch. Posiadają duże uszy. Do komunikacji wykorzystują zjawisko echolokacji - niczym niewidoczny radar. Potrafią chodzić i pływać, choć nie nurkują. Okres zimowy głównie przesypiają (hibernacja). W Polsce stwierdzono występowanie 25 gatunków nietoperzy, a najbardziej znanymi są: nocki, mroczki, borowce, mopki, gacki oraz karliki. Ich badaniem i oznaczaniem zajmują się najczęściej specjaliści tzw. chiropterolodzy. Jednym z najważniejszych zagrożeń dla nietoperzy jest utrata ich naturalnych schronień. Nietoperze chętnie wykorzystują dziuple w starych drzewach, a zimą chronią się w jaskiniach i szczelinach skalnych czy naszych piwnicach. Pamiętajmy zatem, by je chronić.
Opracowanie i grafika WoJak
